Ludzie żyjący w tej epoce nie znali pojcia Średniowiecze
, jakiego dziś używamy dla określenia tamtych czasów. Nazwa powstała dopiero w wieku XVII i stanowiła wyraźną sugestię, że chodzi o epokę, która
oddzielła doskonałą Starożytność (Antyk) od doskonałego Renesansu
Na ogół przyjmuje się że poczatek Średniowecza przypada między IV a VI w.n.e. natomiast koniec tej epoki to wiek XV lub XVI
Historycy przyjmują daty umowne, ułatwiające orientację w chronologii Średniowiecza. Tak więc datę otwierającą tę epokę przyjmuje się rok 476 n.e. czyli upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiegi. Natomiast datę końca Średniowiecza wyznacza się najczęściej na 1453r. moment upadku Cesarstwa Bizantyjskiegi czyli Wschodzniego
Polskie Średniowiecze zaczyna się się dopiero w drugiej połowie X w. (a więc około 500 lat później niż na zachodzie Europy) i trwa do początku XVI. Datę początkową wyznacza rok 966, natomiast koniec tej epoki to przełom XV i XVI w.
O średniowieczu mówi się, że ma charakter teocentryczny. Teocentryzmem nazwiemy więc pogląd, zgodnie z którym w centrum zainteresowania nauki, religii i sztuki powinien znajdowac się Bóg. Jemu należy podporządkować wszystkie sprawy ludzkie, całe życie człowieka. Teocentryzm rozwijał się włąśnie w dobie Średniowiecza, kirdy to miał zasadniczy wpływ na kształtowanie się wizji świata oraz ideowych wzorców osobowych epoki, i to zarówno religijnych (asceta, święty), jak i świeckich (doskonały rycerz czy doskonały władca) Wynikiem tego było podporządkowanie religii i Bogu wszystkich spraw ziemskich, wszytskich dziedzn życia oraz wszystkich obszarów działalności człowieka.
Przez Stary Kontynent przetaczają się wojny, zarazy dziesiątkujące ludność, a jednocześnie rozwijają się miasta, handel, powstają liczne fortuny. Przede wszystkim należy wspomnieć o rozprzestrzenianiu się w całej Europie ustroju feudalnego, opartego na podziale społeczeństwa na poszczególne zhierarhizowane stany: szlachta, duchowieństwo, mieszczanie, chłopi
Różnicują się one między innymi w coraz większym stopniu, dzielą je przede wszytkim przywileje oraz zajmowana pozycja społeczna. Istotnym czynnikiem podziału wydaje sie być również typowy dla Średniowecza stosunek wasal - senior, czyli poddany - pan
Teocentryczny charakter epoki sprawia że religia staje się oczywistym i łatwym sposobem sprawowania władzy nad duszami prostych ludzi.
Szlachta i duchowieństwo to tak zwane stany wyższe, umiejętnie dbające o swoje interesy i stale powiększające zakres własnych przywilejów. Z kolei mieszczanie i chłopi tworzą stany niższe, pozbawione przywilejów, a więc znacznie słabsze i wyzyskiwane.
Polegał na istnieniu i rozprzestrzenianiu sie w całej średniowiecznej Europie tych samych jednolinijnych w krajach należących do kręgu kultury łacińskiej wzorców kulturowych, religijnych i ustrojowych.
Oprócz religii powszechne były również feudalizm jako formacja ustrojowa, głoszone przez literaturę ideowe wzorce zachowań i postaw moralnych (doskonały rycerz, idelany władca, święty i asceta).
Średniowiecze wykształca dwie główne grupy ideowych wzroców osobowych: religijną i świecką.. Do pierwszej zaliczyć należy wzorce świętego i ascety, do drugiej natomiast - doskonałego rycerza chrześcijańskiego oraz doskonałego władcę chrześcijańskiego.
Kierunkiem filozoficznym zdecydowanie dominującym w Średniowieczu, będącym jednocześnie nauką, była sholastyka (filozofia szkolna
). Nadrzędnym zadaniem sholastyki było rozumowe udowadnianie dogmatów religijnych, przyjatych z góry jako niepodlegających dyskusji pewnik.
Ważnym w średniowiecznym kierunkiem filozoficzno - teologicznym był augustynizm. W swoich zalożeniach nawiązywał on do koncepcji wczesnochrześcijańskiego filozofa św. Augustyna. Była to filozofia, której charakter można okreąlić jakko dramatyczny: u jej podłoża leżało przekonanie, że człowiek jest jednostką rozpaczliwie poszukującą Boga, zawieszona między Niebem a Ziemią. Wynikiem tej sytuacji jest wieczne rozdarcie jednostki między dobrem i złem, poczucie niepewności własnych losów. Św.Augustyn twierdził, że celem życia człowieka jest poznanie Boga i swojej duszy.
Augustynizmowi przeciwstawiał się tomizm. Za jego twórcę uważa się dominikana, św. Tomasza z Akwinu, który przystosował do potrzeb chrześcijańskiej filozofię Arystotelesa.
Św. Tomasz twierdził że każdy człowiek znajduje się na ściśle określonym szczeblu drabiny bytów. Jest to miejsce wskazane przez Boga, bowiem wszystko w świecie dzieje się z jego woli. Jeżeli jednostka ludzka właściwie pojmuje swe przeznaczenie, musi się starać znaleźć wyżej, walcząc z pokusami upadku, który prowadzi do wynaturzenia jego istoty i powołania.
jest to poemat epicki zbudowany z trzech częśći: Piekła, Czyśćca i Raju. Każda z nich obejmuje 33 pieśni poprzedzone pieśnią wstepną. Wędrówka poety rozpoczyna się w 1300 roku, nocą z Wielkiego Czwartku na Wielki Piątek. Piekło zbudowane z dziewięciu kręgów, dzieli się na górne i dolne. Wędrówka przez składający się z 9 części Czyściec trwa trzy dni i trzy noce. Droga przez dziewięć niebios Raju prowadzi bohatera przed oblicze Boga.
Dante Alighieri - w utworze występuje jako człowiek zagubiony, poszukujący właściwej drogi przez życie, która zaprowadzić go ma do raju, gdzie osiągnie wieczne szczęście.
W wędrówce przez Piekło i Cyściec towarzyszy Dantemu Wergiliusz, a w prowadzącej do Boga drodze przez Raj przewodniczy poecie Beatrycze
Wergiliusz- jeden z najwybitniejszych rzymskich poetów, symbolizuje w utworze mądrość i doskonalość literatury czasów antycznych. Przewodnik Dntego to symbol wszystkich bliskich autorów autorowy Komedii wartości kulturowych, politycznych i moralnych, które zagubione zastały na przełomie Średniowiecza i Renesansu. Dante traktuje starożytnego twórcę jako swojego poetyckiegi mistrza. Przewodnik, z którym pożegnał się u wyjścia z Czyśćca, przez całą drogę nie tylko prowadzi Dantego, ale też chroni go, naucza i objaśnia sens przygód.
Beatrycze- literacka postac Beatrycze wzorowana jest na relanej osobie, ukochanej poety z lat młodzieńczych, której przedwczesna śmierć stała się przyczyną duchowego załamania artysty. Beatrycze przybywa na ziemię, aby pomóc zagubionemu moralnie Dantemu. To ona prosi Wergiliusza, by przeprowadził poetę przez pierwszy etap wędrówki, a następnie sama wiedzie go do Raju. Z początkowo realistycznie przedstawionej żywej kobiety przemienia się z czasem w chrześcijańską świętą, istotę uduchowioną, pośredniczkę między człowiekiem a Bogiem. Dzięki Beatycze Dante oczyszcza swą duszę z grzechów i wznosi się na najwyższy dostępny człowiekowi poziom duchowy. Niektórzy z krytyków, negując realny byt Beatrycze, uznali jej postać za alegorię lub symbol Matki-Dziewicy bądź też Objawienia kościoła katolickiego. W rzeczywistości postać duchowiej przewodniczki Dantego można traktować jako odbicie istniejącej osoby osiadającej symboliczne znaczenie.
Boska komedia to arcydzieło literatury średniowiecznej. Bohaterem jest sam poeta, który chcąc odnaleźć własną tożsamość, wędruje przez Piekło, Czyścien aż po Raj. Sensem podróżowania jest poznanie nowych miejsc, ludzi, obyczajów, ultury czy też przybycie w rodzinne strony. Motyw wędrówki podróżowania pojawiał się w tekstach starożytnych. Odyseusz podróżował bo chciał dotrzeć do swej Itaki, Eneasz wędrował, aby założyć nowe miasto, Mojżesz z ludem wybranym szli do Ziemi Obiecanej.
Utwór Dantego powstał w okresie późnego Średniowiecza, jest pomostem między Średniowieczem a Renesansem, w którym nastąpiło odrodzenie sztuki, kultury i literatury starożytnej. Ślady Antyku odnaleźć można w przywolanych przez autora postaciach antycznych, Minosa, Charona, Heleny, Achillesa, Parysa.
Elementem typowym dla średniowiecznego światopoglądu jest wizja piekła, jest ona makabyczna, przerażająca, ma budzić strach, przestrzegać ludzi przed czynieniem rzeczy grzesznych w myśl średniowiecznego hasła memento mori
- pamiętaj o śmierci
. Do obiegowego powiedzenia weszło określenie dantejskie sceny
na oznaczenie czegoś makabrycznego, budzącego strach i przerażenie.
Realnej warstwie świata przedstawionego głębszy sens nadają wprowadzone przez poetę alegorie i symbole. Symbolicznie, a więc wieloznacznie mozna odczytać motyw wędrówki poety oraz postaci jego przewodników Wergiliusza i Beatrycze. W zgodzie z tendencją literatury średniowecznej Dante posługuje się alegoriami, personifikując abstrakcyjne pojęcia. Często jednak granice między alegorią i symbolem ulegają zatarciu. Boską Komedię mozna odczytać jako przypowieść o drodze człowieka do doskonałosci. Dzieło Dantego w zamyśle autora miało wstzasnąc sumieniem ludzi jego czasów i przygotować świat na przyjście lepszej przyszłości.
Jako pieśń religijna Bogurodzica ma bardzo bogatą tradycję. Pierwsze pieśni kościelne powstały już w IV w. i były jednym ze sposobów wyrażania wiery i zapisania dziejów Kościoła i jego twórców. Pieśni religijne pisali święci: Hilary, Ambroży, Augustyn. Były to hymny wielbiące potege Boga. Do dziś znane i popularne są Te Deum laudamus, Salve Regina, Veni Creator. Wraz z powstaniem tekstów rozwijala się także muzyka kościelna. Papież Grzegorz Wielki dokonał reformy muzyki i śpiewu kościelnego.
Na gruncie polskim powstała Bogurodzica. Była wzorowana na uroczystych łacińskich hymnach kościelnych, ale nie jest przeróbką, ani przekładem. lecz w pełni oryginalnym utworem.
Jest to najdawniejsza polska pieśń religijna. Jej najstarsza zachowana wersja, na którą składają się dwie zwrotki rękopisu opatrzonego nutami, pochodzi z roku 1408.
kontakie - strofy pełne gier słownych, rymów wewnętrznych, przedzielone stałymi refrenami
apostrofa - zawiera kilka wołaczy i zdania wyrażające prośbę
rymy
archaizmy - formy dawne, które już wyszły z użycia
swego rodzaju spór Marii z Archaniołem Gabrielem. Przypomina złożoną przez niego obietnicę radości: Panno, pełna jeś miłości!
, zarzuca zatajenie czekającego ją cierpienia. Dziś pełna smutku i żałości
, czuje jak jej cieło umiera wraz z synem
W ostatniej apostrofie Maria zwraca się do wszystkich matek, radzi by prosiły Boga o zaoszczędzenie im tragedii. Podkreśla wyjątkowość utraconego Syna i tragedię samotnej matki. Wiersz ten można traktować jako zapis wewnętrznych dramatycznych przeżyć Marii. Autor doskonale oddaje ogrom jej uczuć: gniew, żal, ból, bezradność, miłość
Matka stojąca pod krzyżem to upowszechniony w literaturze i sztuce europejskiej motyw, zwłaszcza od XI wieku w Polsce od wieku XII. Maria stała się uniwersalnym symbolem ludzkiego cierpienia, jej tragedia, ból, rozpacz i bezradność poruszyły serca i wywołały współczucie
Lament Marii mógł byc odtwarzany w okresie uroczystości Wielkiegi Tygodnia, podczas adoracji krzyża w Wielki Piątek. Przypuszcza się, że tekst Lamentu jest fragmentem większej całości zaginionego misterum pasyjnego
Maria jest ukazana jako człowiek i matka, a nie postac boska. Jezus staje sie synem anie bogiem, cały utwór ukkazuje ludzki obraz relacji jezusa i Mariii