Europa: Początek to ostatnie dziesięciolecia XVIII w,,koniec - połowe XIX w.. Rozmatyzm europejski należy łączyć z następującymi wydarzaniami historycznymi: 1789 - Wielka Rewolucja Francuska przeciw niesprawiedliwym stosunkom społecznym i uciskowo w imię wolności, równości, braterstwa; lata 1640-1660 - rewolucja w Anglii; 1821 - powstanie w Grecji w imie wolności i niepodległości, 1848 - Wiosna Ludów (liczne powstania narodowowyzoleńcze)
Polska: Początek - 1822(wydanie Ballad i Romansów A.Mickiewicza), koniec - 1863 (wybuch powstania styczniowego). Romantyzm w Polsce dzieli się na kilka okresów : do 1830 - faza początkowa (preromantyzm); 1830-1831 - dojrzały Romantyzm; 1831-1848 - rozkwit (Wiosna Ludów), po 1848 - zmierzch Renesansu (śmierć A. Mickiewicza, J.Słowackiego, Z.Krasińskiego)
Romantycy uważali jednostkę za autonomiczny byt, a nie część społeczeństwa. Dlatego w tej epoce rozpowszechnił się kult indywidualizmu. Bohater romantyczny to wybitna, niepospolita osobowość, wielka indywidualność. Te cechy są naturalnym źródłem jego samotności, a negatywny stosunek do świata rodzi bunt. Jako samotny, hohater romantyczny jest skazany na klęskę. Występuje przeciw normom społecznym i obyczajowym i musi za to ponieść karę. Zwykle przeżywa nieszczęśliwą miłość, która może być powodem śmierci. Jeśli bohater jest romantycznym kochanikiem (bohater werteryczny, np. Werter, Gustaw z IV cz, Dziadów), cechuje go przesadna uczuciowość, poddawanie sie władzy uczucia, nie rozumy, niezdolność do czynu.
Sytuacja zniewolenia leżała u podstwa wykreowania w literaturze polskiej bohatera, którego obok kymienionych wyżej cech, charakteryzowała chęć odegrania roli politycznego przywódcy narodu. Genialność, bunt, egotyzm i subiektywizm w widzeniu świata sprawiły, że polski bohater romantyczny stał sie przywódcą lub narodowym poetą - wieszczem. Wówczas bohater jest w stanie wszystki poświęcić. Dla dobra ojczyzny i narodu wystepuje nawet przeciwko Bogu i naturze
Werteryzm - postawa chcrakterystyczna dla Wertera (bohater Cierpień młodego Wertera J.W.Goethego), cechukąca się: uleganiem uczuciom, negacją roli rozumu w poznawaniu rzeczywistości, buntem przeciw konwencjom. Bohater werteryczny przeżywa ból świata
, często jest bierny, stroni od ludzi, w samotności cierpi z powodu nieodwzajemnionej miłości. Bohaterowie werteryczni w literaturze polskiej to Gustaw z IV cz. Dziadów A.Mickiewicza i Kordian J.Słowackiego
Bajronizm - postawa właściwa kreacjom GG.Byrona. Charakteryzuje ją przede wszystkim bunt, niechęć wobec panującego porządku, samotna walka skazana na klęskę, wewnętrzne konflikty, które mogą prowadzić nawet do zbrodni. Bohater bajroniczny w odróżnieniu od werterowskiegi jest akrywny, podejmuje ryzyko przeciwstawienia się siłom, które go przerastają. Jest przy tym dumny, tajemniczy, pełen wewnętrznych rozterek. Typowym bohaterem bajronicznym w literaturze polskiej jest Konrad - bohater Konrada Wallenroda A.Mickiewicza. Postać ta posiada również cechy specyficzne dla polaksiego romantyzmu.
Wallenrodyzm - podstawową cechą bohatera któy przyja tę postawę jest chęć poświęcenia się za wolność i niepodległość, najwyższymi wartościami stają się dla niego ojczyzna i naród. W ich imie bohater poświęca własne szczęscie i życie. Bohater zmaga się sam ze sobą, ponieważ postępuje nieetycznie (kłamie, oszukuje itp.), choć wie, że to niedopuzczalne. Poświęca jednak swłj honor w imię wyższych celów. Jest to przyczyną jego rozdarcia wewnętrznego.
Prometeizm - także postawa absolutnegi poświęcenie, ale powodem tego poświęcenia może być także człowiek, idea, wartości narodowe. Nazwa utworzona jest od imienia mitycznego tytana - Prometeusza, który cierpieł w imię ludzkości. Cechy prometejskie posiada Konrad z III cz. Dziadów A.Mickiewicza.
Mesjanizm - nazwa pochodzi od hebrajskiegi słowa mesziah, które oznacza człowieka przeznaczonego do pełnienia wyjatkowej, okreslonej misji. Mesjanizm był więc teorią historiozaficzną, zgodnie z którą zniewolony i uciemiężony naród polski iał odegrać wyjątkową dziejową rolę. Twórcą podstawowgo warioantu mesjanizmu polskiego był A.Mikiewicz (III cz. Dziadów - widzenie Księdza Piotra). Poeta ukazał Polskę jako Chrystusa narodów, zbawiciela za sprawą którego świat odrodzi się do nowego życia.
Winkelriedyzm - teoria przeciwna mesjanizmowi, stworzona przez J.Słowackiegi (Kordian). Według niej Polscy stojąc na czele zniewolonych narodów, powinni aktywnie walczyć o wolność i niepodległość, a nawet jeśli trzeba poświęciś się w tej walce.
Absolut - pierwotny byt, którego prawa rządzą światem; można sie do niego zbliżyć dzięki uczuciu, intuicji i wierze, poprzez kontakt z naturą.
Idealizm - przyznanie pierwszeństwa w poznaniu świata wartościom duchowym, pierwiastkom metafizycznym, tajemniczym, pierwotnym
Ironia romantyczna - dystans między twórcą i jego światem a rzeczywistiścia dzieł i jego bohaterów, co prowadzi do demoskacji utworu przez samego autora. Mistrzem ironii romantycznej w Polsce był J.Słowacki
Miłość romantyczna - romantycy uważali że istnieją dusze sobie przeznaczone, pokrewne, bliźniacze. Wyłącznie między nimi jest mozliwa idealna miłość - komunia dusz, dająca poczucie raju na ziwmi, wierzyli, że takie dusze spotykają się również w niebie. Romantycy nadawali miłości boskie pochodzenie, stąd często mistyczne cechy kochanek w literaturze romantycznej. Miłość romantyczna najczęściej jest nieszczęśliwa, niespełniona prowadzi do śmierci, na drodze kochanków zwykle stają konwenanse, nierówność społeczna itp.
Mistycyzm - prąd religijno-filozoficzny, którego głównym założeniam była możliwość ponadzmysłowego kontaktu człowieka z bóstwrm za pomocą intuicji. Romantycy uznawali istnienie wewnętrznego widzenia i słyszenia
, które daje mozliwość komunikaowania się z absolutem i naturą
Orientalizm(orient - wschód) - jeden z ważniejszych nurtów literatury romantycznej, fascynacja egzotyką Wschodu, która obejmowała obyczajowość, język, kulturę, religię, pejzaż. Jej wyrazem były liczne podróże artystów na Wschór m.in. Słowackiego, a efektem m.in. są Sonety Krymskie Mickiewicza
Wieszcz - geniusz twórcy, romantyczny kreator, którego poezja to zapis doświadczenia, jakim jest spotkanie z absolutem, tym co metafizyczne, mistyczne.
Powieść poetycka - gatunek powstały w romantyzmie, charakteryzuje go: bral przyczynowo-skutkowego połączenia wydarzań, zaburzenie porządku chronologicznego, synkretyzm (łączenie, mieszanie) rodzajowy i gatunkowy, kostium historyczny (akcja zwykle rozgrywa się w przeszłości), nastrojowość, tajemniczość, postać buntownika. Znane powieści poetyckie to Giaur i Korsarz G.G.Byrona. Pierwszą polską powieść poetycką była Maria A.Malczewskiego. Po ten gatunke sięgał również A.Mickiewicz: Grażyna, Kinrad Wallenrod.
Ballada - gatunek synkretyczny, zawiera elementy ludowości romantycznej, a także odwołania i nawiązania do historii, obraz świata żywych i świata zmarłych, często jest w niej podkreślana rola natury w życiu człowieka. Poprzedniczką ballad romantycznych były ballady pisane przez angielskich poetów tzw. szkoły jezior. Najbardziej znaną w Europie balladą była Lenora G.A. Burgera (przetłumaczona prza A.Mickiewicza.
Dramat romantyczny - dramat o otwartej kompozycji, cechuje go synkretyzm rodzajowy, elementy fantastyki, ludowość, irracjonalizm, nastrój niepokoju, tajemnoczość, groza. Inspiratorem powstania gatunki był William Szekspir, który wprowadził na scenę nie tylko świat duchów, zjawm ale także ukazał świat wewnętrznych przeżyć (jego dramaty mogą być traktowane w kategoriach studium ludzkich namiętności). Założenia dramatu romantycznego najpełniej wyraził W.Hugo w przedmowie do dramatu Cromwell.
Poemat dygresyjny - gatunek, którego podstawową cechą są odautorskie dygresje - wtrącenia, w których podejmowane są np. tematy z aktualnego życia politycznego, społecznego, artystycznego, problemy egzystencjonalne, filozoficzne. Znanym polskim poematem dygresyjnym jest Beniowski J.Słowackiegi. W zawartych dygresjach poeta rozprawiła się z krytykami swojej twórczości, przedstawił własne poglądy na poezję i rolę artysty, a także określił swoje stanowisko w sporze z A.Mickiewiczem.
J.W.Goethe urodził się 28 sierpnia 1749 we Frankfurcie. Był synem cesarskiego radcy. Początkowo uczył go ojciec, który szczególnie znaczenie przypisywał przedmiotom ścisłym: matematyce, fizyce, przyrodzie.
Mając 16 lat Goethe wyjechał do Lipska, gdzie podjął studia prawnicze. Tymczasem naprawdę interesowały go literatura i teatr. Czytał wszystko - od Homera i Dantego po współczesnych mu pisarzy. W tym czasie pisał pierwsze wiersze i małe formy dramatyczne. Ujawniły się jego zdolności do przenikliwej analizy psychologicznej bohaterów. Pisarz coraz bardzie interesował się historią religii. Pasjonowały go dzieje średniowicznej herezji, studiował stare księgi alchemików i dzieła Paracelsusa. Przydały się później podczas pisania Fausta.
Studia przerwała choroba. Goethe wrócił do Frankfirtu, skąd udał się do Strasburga. Tu zbliżył się do przedtstawicieli nurtu burzy i napory
. W 1771 Goethe otrzymał dyplom licencjata praw i powrócił do Frankfurtu gdzie objął stanowisko adwokata.
Po roku wyjechał do miasteczka Wetzlar, aby kontynuować praktykę adwokacką. Tu zaprzyjaźnił się z sekretarzem poselstwa janowerskiego. Goethe zakochał się w narzeczonej sekretarza i stanął przed poważny, problemem moralnym. Uczucie było tak silne, że pisarz pospiesznie opuścił miasto. Już we Frankfurcie dowiedział się o śmiercie jednego z wetzarskich znajomych, który popełnił samobójstwo z powodu miłości do zamężnej kobiety. Te wydarzenia złożyły się na genezę najbardziej znanej powieści Goethego pt. Cierpienia młodego Wertera
We Frankfurcie pisarz pochłonięty był własną twórczością. Powstały jego najlepsze dzieła, Goethe stał się europejską sławą. Odwiedzali go Fryderyk Klinger i Ryszard Wagner. W 1775 Goethe przeniósł soę do Weimaru. Tam zaangażował się w działalność społeczną i polityczną, która jednaj nie przyniosła mu satysfakcji. W 1786 wyruszył w wielką podróż po Włoszech. Nieustannie pisał. W latach 1794-1805 Goethe przyjaźnił się z Shillerem. Wspólnie tworzyli, majmując się także teatrem. Doskonale się rozumieli. Śmierś Shillera była dla Goethego ciążkim ciosem, uważał do bowiem za wielkiego narodowego poetę Niemiec.
W ostatnich latach życia czuł się samotny i niezrozumiany, Zajął się sztuką Wschodu, z uporem uczył się językła: arabskiego, hebrajskiego, perskiego. Poświęcił się uporządkowaniu całości własnego dorobku literackiego, kończył Fausta. Nałożył pieczęcie na rękopis, ponieważ zgodnie z jego życzeniem dramat miał być wydany po jego śmierci. W parę miesięcy później 22 marce 1832 Goethe zmarł.
to powiećść Johanna Wolfganga Goethefo, która powstała w 1774. Był to w Niemczech okres preromantyzmu, zwany okresem burzy i naprru
(Sturm urn Drang).
Powieść składa się z dwóch części oraz dodatku pt. Wydawca do czytelnika. Część pierwsza obejmuje okres od 4 maja do 10 września 1771 roku, część druga - od 20 października 1771 do 6 grudnia 1772.
Miejscem akcji jest (w znaczniej mierze) miejscowość Waldheim. O pozostałych miejscowościach Werter wspomina, podając jedynie pierwsze litery ich nazw.
Cierpienia młodego Wertera to powieść określana jako powieścią epistolarną, czyli powieść w formie listów. Narracja w takim przypadku jest pierwszoosobowa, podana w formie korespondencji. W tym utworze jest to ciąg ułożonych chronologicznie listów Wertera do przyjaciela. Na listy składa się relacja z wydarzań w jakich bohater uczestniczył oraz analiza psychologiczna jego uczuć. Werter dokonuje w swych listach dokładnej analizym informując przyjaciela o motywach swego postępowania, od zakochania się w Lotcie do popełnienia samomójstwa.
Od imienia tytułowego bohatera przyjęłos się okreslać model pewnej postawy, charakteryzującej się przede wszystkim wybujałą przesadną uczciwością, postrzeganiem otoczającego świata przez pryzmat własnych marzeń i poezji, niezgodą na zastane konwencje obyczajowe i moralnr przy jednoczesnym braku konkretnego, zgecydowanego działania. Werteryzm to również głębokie poczucie bezsensu egzystencji, dążeniem do samozagłady, gdyż najczęściej kulminacją działań bohatera jest samobólstwo
Gorączka wetrerowska
spowodowała w Niemczech prawdziwą modę, falę naśladowców. Młodzieć zaczęła ubierać się jak Werter, czytać podobne lektury, podobnie zachowywać. Miała tez wówczas miejsce faja samobójstw, którą wiązano z lekturą książki.
Werter - młody mężczyzna, traktujący miłość dość swobodnie, wiadomo że był powodem miłosnej afery - związanej z jedna z sióstr, rozkochał w sobie drugą. Właśnie dlatego usuwa się na prowincję i wyjeżdża do małego maistczke Waldheim. Upatruje szczęścia w samotności, odsuwa się od ludzi, nie chce nawet, aby przyjaciel przysłał mu jego ulubione książki. Już w początkowym okresie swoego pustelniczego życia Werter przyznaje się jednak do buntowniczej krwi
, któa już wkrótce da o sobie znać. Na razie bohater snuje filozoficzne rozmyślania na temat ludzi i przyrody i nic nie zapowida wielkich uczuciowych uniesień.
Własne w takim stanie ducha poznaje Lottę, o czym pisze do przyjaciela: zawiązałem znajomość, któa bliżej obchodzi me serce. Znajomość... nie wiem
. Nagle nadchodzi olśnienie - Lotta okazuje się ową boską kochanką
bliźniaczą duszą, o któej tyle mólili romantycy. Już w czasie pierwszego spotkania mają poczucie absolutnego zrozumienia. Początkowo Werter nie może uwierzyć w swe szczęście, któe jest tym większe, że po kilku spotkaniach odkrywa że Lotta odwzajemnia jego uczucie: ... czuję i mpgę dowierzać sercu memu ... że ona mnie kocha
. W następnym liście do przyjaciela Werter napisze Jest dla mnie święta (...) Nie wiem, co się ze mną dzieje, gdy jestam przy niejl zda się jakby zmieniał się każdy nerw men duszy
To już ewidentne oznaki romantycznej miłości - silnej, odrzucającej. Lotta zgodnie ze sposobem przeżywania tego uczucia, ulega uwzniośleniu, staje się mistyczną boginią i w ten sposób jest uwielbiana. Werter jest nieprzytomnie szczęśliwy. Myśli tylko o ukochanej.
Przełom w uczuciach następuje wraz z przybyciem Alberta - narzeczonego Lotty. Werter wiedział o nim, ale wcześniej nie chciał pamiętać, że jego ukochaną krępuja jakiekolwiek związki. Teraz już nie może nie brać ich pod uwagę. Co gorsza, Albert okazuje się dobrym, szczerym, uczciwtm człowiekiem, vardzo kocha Lottę. Wkrótce zaprzyjaźnia się z Werterem. Ten zać poznaje piekło romantycznej miłości. Cierpi tak bardzo, że postanawia wyjechać. Musi jednak wrócić, bo nie potrefi żyć bez ukochanej. Jego życie wewnętrzne jest teraz bardzo intensywne - wspomina, rozpaczam godzi się z losem i zaraz potem buntuje przeciw niemu. W końcu popełnia samobójstwo. Zawewne wierzy w słowa, które kiedyś wypowiedział do Lotty: zobaczymy się znów... odnajdziemy się znów, rozpoznamy się pod wszystkimi postaciami
Werter to typowy kochanek romantyczny. Rządza nim uczucia. Jest nadwrażliwy, przesadnie skłonny do wzruszeń, żyje marzeniami, często ucieka od świata. Jest pry tym bierny - nie walczy o ukochaną kobietę i jej miłość. Jest wykształcony, oczytany, subtelny i nie potrafi odnaleźć się w rzeczywistości. Wszystkie te cechy powodują, że bohater popełnia samobójstwo.
Lotta - Szarlotta S. narzeczona Alberta, młodziutka dziewczyna, średniego wzrostu, o niepospolitej urodzie. Niezależna, umie odważnie wygłaszać swoje sądy, oczytana, wrażliwa, potrafi rozpoznać sztuję wysokich lotów, pięknie tańczy, jest ubustwiana przez rodzeństwo. Subtelna, delikatne, szczera i uczciwa, choć rozpoznaje w Werterze pokrewną duszę, otwarcie wyznaje że ma narzeczonego, którego kocha. Odwzajemnia uczucie Wertera, ale nie posunie się do zdrady Lotta ma wszystkie charakterystyczne cechy romantycznej kochanki.
Albert - postać nadzwyczajnie pozytywna. Kocha Lottę dojrzałą, ugruntowaną miłością. Nie przeżywa porywów uczuć. Jest jej opiekunem i przyjacielem. Lubi Wertera, a co najważniejsze, jest na tyle wrażliwy że potrafi zrozumieć uczucie i współczuje nieszczęściu. Dowodem jest fakt że nie informuje go o dniu slubu z Lottą, czym niewątpliwie oszczędza Werterowi cierpiena, Lotta o niem jest dzielnym człowiekiem
, Werter:...nie mogę odmówić Albertowu swego szacunki...Z pewnoścją jest najlepszym człowiekiem pod słońcem
.
Nie-boska komedya powstała w roku 1833, zaś jej wydanie, anonimowe, miało miejsce dwa lata później w roku 1835 w Paryżu.
Utwór spełnia wymagania gatunkowe dramatu romantycznego. Cechuje go luźna struktura, zerwanie z klasyczną zasadą trzech jedności (czasu, miejsca i akcji), przemieszanie scen realicztycznych z wizyjnymi świadczące o przeplatanuy się świata realnegi z nadrealnym, łącznie różnych rodzajów lterackich (liryki, epiki i dramatu).
Nie-Boską komedię można podzielic na dwie zasadnicze czesci: części pierwsza obejmuje akty pierwszy i drugi, nazywana jest dramaem rodzinnym; część druga, obejmuje akty trzeci i czwarty jest mianem dramatu społecznego. Obie te części spajają postac hrabiegi Henryka, czyli Męża.
Tytył stanowi wyraźne nawiązanie do Boskiej komedii Dantego i podlega różnorakim interpretacjom. Poeta chciał prawdopodobnie ukazać działanie ludzi jako nie-boski
czynnik dziejów, ewentualnie zasugerować, że wydarzenie przedstawione w utworze tocza się przeciwko Bogu, wbrew jego woli. Najważnieszym problemem książki jest niewątpliwy konflikt społeczno-polityczny, jaki rozgorzał między arystokracją a próbującym wydzrzeć jej władzę ludem.
Hrabia Henryk - Mąż - przyjmuje się, że w chwili ślubu z Maria ma 21 lat (tyle ile miał Krasiński, pisząc dramat). Henryk to typowy bohater romantyczny. Zawiera związek małżeński, który szybko go nuży. Jest wybitnie uzdolnionym poetą, ma poczucie wyższości, pogardza innym, jest pyszny, a są to wszystko wady prowadzące do klęski. Poszukuje idealnej kochanki, dlatego tak łatwo daje się zwieść Dziweicy będącej dla niego uosobieniem żywej poezji
. Ale okazuje się ona wcieleniem Szatana, a poezja tworzona przez Henryka jest stereotypwea, matrtwa, ponieważ Mąż nie potrafi odróżnić prawdziwej poezji od poetyckiej prozy. Widząc tragedię, która dotknęła jego rodzinę (żona popada w obłęd), hrabia Henryk wyrzeka się poezji, będze go ona jednak prześladować przez całe życie (poetą będzie jego syn - Orcio).
W części III Henryk ma 36 lat, jest działaczem społecznym, przywódcą arystokracji. W rewolucyjnym chaosie potrafi właściwie ocenić sytuację, wie, że radykalny przewrót nie zmieni układów społecznych, dawną arystokrację zastąpi nowa. Zna także wady swej warstwy, a mimo to obejmuje przywództwo. Przeżywa osobiste tragedie - śmierć żonym chorobę syna, wreszcie jego śmierć. Widząc zwycięstwo rewolucjonistów popełnia samobójstwo. Pankracy uważa go za równorzędnego partnera. Bohater do końca pozostaje wielką indywidualnością
Pankracy (z greckiego wszechładca) - przywódca rewolucjonistów, człowiek z ludu bez przeszłości - nie ma przodków, tradycji, prawdopodobnie nie przyjął także chrztu (Henryk mówi o nim, że jest bez anioła stróża
). Pankracy jest silnym, konsekwentnym i upartym człowiekiem, dzięki temu udało mu się osiągnąć pozycję przywódcy. W pełny panuje nad podburzonym tłumam, inni spośród elity
rewolucjonistów boją się go i całokowicie się mu podporządkowują. Jest niezależny, ma świadomość swojej wielkości i właśnie to jest powodem jego samotności. Pankracy przeżywa wątpliwości ale z nikim się nimi nie dzieli. Sam podejmuje ryzyko i sam chce za to odpowiadać. Mimo postulatu równości wszystkich obywateli
Pankracy jest wyróżniany, W obozie rewolucjonistów nazywa się ko Wielkim Obywatelem
, Henryk zwraca się do niego ironicznie obywatelu-boże
.
Pankracy uważa śe cel uświęca środki. W imię zwycięstwa idei wieku naszego
należy popełniać zbrodnie. Dla niego nie istnieje przeszłość. Przyszłe pokolenie usprawiedliwią chaos, zniszczenia i zbrodnie - efekt rewolucji. Jego niezłomna wiara zajłamuje się po ostatecznym zwycięstwie, Na gruzach starego świata Pankracy przeżywa falę skruchy, mówi o konirczności zmazania zbrodni poprzez stworzenie raju na ziemi. To jednak nie zmaże jego win. Dlatego Pankracy zostaje pokonany przez Chrystusa Zbawiciela.
Orcio - syn Męża, obdarzony poetyckim geniuszem chłopiec, który ma moc tworzenia prawdziwej poezji. To stanie się jego przekleństwem. Nadwrażliwy, o słabej konstrukcji psychicznej, Orcio stoi na pograniczu świata duchów i rzeczywistości żywych. Cierpi. Fizycznym aspektem jego cierpienia jest ślepota, na którą zapada. W Romantyzmie dziecko było traktowane jako istota szczególnie przeznaczona do kontaktu ze światem nadprzyrodzonym. Postać ślepca w literaturze od najdawniejszych czasów była kojarzona z niepospolitym geniuszem poetyckim - za ślepca był uważany legendarny Homer. W ten sposób w postaci Orcia Krasiński koncentruje steretypy dotycznące prawdziwego twórcy, dzieckow symbolizuje ideał poety.
Rewolucjoniści
Leonard - przywódca pełnych wyuzdania obrzędów nowej religii, w czasie których pełni rolę kapłana Wolności. Jest blisko związany z Pankracym, którego traktuje jak bóstwo. Jego pseudoreligijny rytuał podsyca chęć zabijania i żądze przelweu krwi.
gen. Bianchetti (z włoskiego bielidło) - przywódca wojskowy, który sobie uważa za największego geniusza w przeszłości chce objąc panowanie nad nowym światem. Hrabia Henryk mówi o nim : tak się poczyna każda arystokracja
.
oczyma duszy
urodził się 24 grudnia 1798 w Zaosiu koło Nowogródka, zmarł 6 Listopada 1855 w Konstantynopolu. Po ukończeniu szkół dominikańskich w Nowogródku wstąpił w 1815 na uniwersytet w Wilnie, gdzie uzyskał solidne wykształcenie w zakresie filologii klasycznej, literatury ojczystej i historii. Od września 1819 objął posadę nauczyciela szkoły średniej w Kownie. Należał w owych czasach do Towarzystwa Filomatów i Toawrzystwa Filaretów, i z tego powodu został osadzony w więzieniu (w klasztorze ojców Bazylianów w Wilinie), gdzie przebywał od 23 października 1823 do 21 kwietnia 1824. Następnie został zesłany do Rosji. Przebywał m.in. w Petersburgu, Odessie i Kownie. W Rosji poznał wiely tamtejszych wybutnuch pisarzy. W 1829 znalazła sie w Niemczech, a następnie w Rzymie, gdzie dowiedział się o wybuchu powstania listopadowego. W kwietniu 1831 wyruszył przez Benewę i Paryż do Wielkopolski, którą opóścił w marcu 1832. po czym przez Drezno udał się z powrotem do Paryża. Tam ożenił się w 1834 z Celina Szymanowską. W 1839 objłą w Lozannie katedrę profesora literatury rzymskiej a w latach 1840 - 1844 piastował urząd profesora w katedrze literatur słowiańskich idei Andrzeja Towiańskiego został zawieszony w czynnościach profesora. W lutym 1948 przebywał w Rzymie, gdzue uzyskał audiencję u Piusa IX, a później zorganizował ochotniczy legion polski. Po objęciu władzy przez Napoleona III zaniechał działalność politycznej i podjął pracę jako bibliotekarz w paryskieh Bibliotece Arsenału.
W swych tomach poezji, wydanych w 1822 i 1823r. a obejmujących Ballady i romanse, II i III cz. Dziadów oraz powieśc poetycką Grażyna, wykorzystał całkowicie nowe motywy i stworzył odmienną od oświeceniowej poetykę. 1822r. jest uważany za datę przełomu romantycznego w Polsce. W Odzie do młodości prawa młodości podporządkował służbie nadrzędnemu idałowi. W Rosji napisał Sonety (1826r.) i Konrada Wallenroda. W 1832 stworzył III cz. Dziadów i Księgi narodu polskiegi i pielgrzymastwa polskiego, a w 1834 - Pana Tadeusza. W Paryżu prowadził też bardzo żywą działalność publiczną (czasopismo polityczne Pielgrzym Polski
oraz założony w 1849r. i redagowany przez niego dziennik Trybuna Ludów
, wychodzący w języku francuskim). Swe utwory pisał językiem prostym, co uczyniło jego działa dostępnymi dla ogóly czytelników. Jest uznawany za polskiego wieszcza narodowego
Adam Mickiewicz z powodów do dzisiaj nie do końca wyjaśnionych, nie wziął udziału w powstaniu listoodaowym. III cz. Dziadów jest więc próbą rozliczenia się porty z samym sobą, z wielkimi wyrzutami sumienia, jets to równiez próba pewnego rodzaju zadośćuczynienia narodowi, który w rozpaczliwej walce o wolność w latach 1830 - 1831 nie był wspomagany przez swojego wielkiego wieszcza
III cz. Dziadów (a konkretnie wszytskie sceny dramatyczne) powstała wiosną 1832 roku w Dreźnie, dokąd poeta udał się z falą emigrantów po klęsce powstania listopapowego. Od miejsca powstania dramatu bierze się okrelenie Dziady drezdeńskie
Utwór ukazał sie drukiem w 1832 w Paryżu jako czwarty tom Poezji Mickiewicza
Akcja utworu związana jest z autentycznym wydarzeniem, jakim było uwięzienie w roku 1823 Adama Mickiewicza i jego przyjaciół z Towarzystwa Filomatów. Właśnie na ten rok datuje się akcję utworu. Akcja Prologu rozwija sie dokładnie 1 listopada 1823 roku, czyli Święto Zmarłych. Miejscem akcji są Wilno, Warszawa, okolice Lwowa, natomiast w Prologu opisanaa jest podróż bohatera do Petersburga
Akcja ostatniej sceny utworu, XI rozgrywa się w rok później, również Ustęp datuje się na rok 1824.
III cz Dziadów cechuje tak zwana struktura otwarta, zarówno pod względem formalnym, jak treświowym. Jest częścią większej całości, zatytułowajen Dziady, z drugiej strony jej zakończenie pozwala na uzupełnienie, dopisanie dalszej częsci dramatu.
Utwór cechuje synkretyzm rodzajowy, bowiem znaleśżć w nim można elementy właściwe zarówno liryczne, jak i epice czy dramatowi.
Cechą charakterystyczną jest również zerwanie z klasyczną zasadą trójjedności: poeta nie respektuje ani jedności czas (akcja obejmuje okres trwający około roku), ani jedności miejsca (rozgrywa sie w kilku miejscach, np. Wilno Warszawa, czy okolice Lwowa), ani też jedności akcji, która jest szczątkowa i jakby pourywana.
O III cz. Dziadów mówi się, że jest prezentacją historycznej koncepcji miesjanizmu.
Pojęcie mesjanizmu swymi korzeniami sięga judaizmi i pochodzi od imienia Mesjasz (jedno z określeń Chrystusa), na którego przyjścieoczekiwał Izrael. Mesjasz uważany był za zbawcę, który przyniesie Izraelitom wolność i da im panowanie nad światem. Koncepcja mesjanizmu polskiego jest określanana jako zbiór przekonań i przeświadczeń o szczególnej roli Polski w dziejach świata. Pojęcie to narodziło się jeszcze w dobie staropolskiej kultury cywilizachi chrześcijańskiej przez barbarzyńskimi poganami. Najpełniej idee mesjanizmu rozkwitły w czasie rozbiorów, a szczególnie w okresie powistania listopadowego. Uważano, że Polska jako kraj szczególnie umęczony przez zaborców jest krajem wybranym przez Boga do przyniesienia nowego ładu Europie oraz politycznego i społeczno-moralnego odrodzenia ludzkości w duchu wiary chrześcijańskiej. Naród polski miał stac się łącznikiem między Bogiem a całą ludzkościa. Ostatecznym celem mesjanizmu było zbawienie ludzkości w przyszłym króelstwie Bożym.
Przykładem mesjanizmu w III cz. Dziadów jest Widzenie księdza Piotra scena w której padają bardzo ważne słowa okreslające istotę polskiego mesjanizmu: Polska Charystusem narodów
W III cz. Dziadów, w scenie Wielkiej Improwizacji, Konrad zmaga się nie tylko z samym sobą, ale występuje nawet przeciwko Bogi. Tak więc Wielka Improwizacja jest interpertowana jako wyraz wzniesionego w imię ludzkości buntu przeciwko Bogu.
Taki bunt jest określany mianem buntu prometejskiego. Pojęcie to pochodzi od mitycznego tytana, Prometeusza, który stworzył człowieka i dla niego wykradł bogom ogień. Kara na jaką skanano Prometeusza za sprzyjanie ludziom i sprzeciwienie się bohom, była bardzo dotkliwa: Zeus kazał przykuż go do skały, a ogromny orzeł codziennie przylatywał i wyrywał mu wątrobę. Prometeusz był nieśmiertelny, wątroba wciąż odrastała, cierpiał straszne męki Jego postawa jest postawą pełną humanitaryzmu, czyli bezinteresownej miłości do człowieka i gotowości wystąpienia dla niego przeciw najwyższym siłom, bogom czy prawom rządzącym światem.
Konrad - człowiek o wyjątkowej wrażliwości i bogatym życiu wewnętrznym. Przeczuwa istnienie świata metafizycznego i pragnie go poznać. Poeta przyzywa stany uniesień, wówczas improwizuje, o czym wspomina w scenie więziennej (Bracia! duch jego uszedł i błądzi daleko/ ... może przyszłość w gwiazdach czyta
móli Józef). Jest gorącym czcicielem Marii Panny (co uratuje go przed ostatecznym potepieniem). Jego podstawowa cecha ujawnia się już w Małej Improwizacji - jest nią pycha, której symbolem jest kruk. Pełnia osobowości Konrada zostanie jednak odkryta w Wielkiej Improwizacji. Tu bohater pokazuje kilka swoich twarzy, jest taki sam, jak akt boski. Jest wieszczem narodowym - przewodnikiem. Kocha naród w pełni się z nim utoższamia (Nazywam się Milijon - Bo za milijony/ Kocham i cierpię katusze
), pragnie ofiarować mu wolność i nieśmiertelność, ale za cenę absolutnego podporządkowania. Konrad chce władz tytańskiej (...jeżeli się przeciwią/ Niechaj zginą i przepadną
). Jako niepospolitam równa Bogu istota, pragnie rządzić duszami i uczuciami poddanych i dlatego poniesie klęskę. Postać ta nozi znamiona bohatera bajronicznego:znuntowany, niezależny, ma poczucie wyższości i wyjątkowości, niepokornym woli zginąż niż się komukolwiek podporządkować. Jego cecha jest także prometejski bunt przeciw układom panującym w świaecie. W imię miłości do nardou jest gotów wystapić nawet przeciw Bogu, porywa się na bluźnierstwa i jest niedaleki od potepienia. Charakterystykę Konrada można właściwie zamknąć w kilku słowach, które Mickiewicz wkłada w usta jednego z Aniołów: ...on szanował imię Najświętszej Twej Rodzicielki, On kochał naród, on kochał wiele, on kochał wielu
.
Ksiądz Piotr - bernardyn, odważny, patriota, odwiedza więźniów podnosi ich na duchu, pociesza. Także niepospolita osobowość, ale w odróżniwniu od Konrada, najważniejszą cechą duchowego jest pokora. Dzięku niej ma moc egzorcysyu, potrafu zwyciężać złe duchy. Opiera się ich pokusom, wydobywa on nich cenne informacje o Rollinsonie. Pomaga Konradowi i w ten sposób wnosi pokój w dom pychy
. Pokora pozwala także Księdzu Piotrowu poznać przyszłe losy narodu, o co daremnie porsił Konrad. Zakonnik umie jednak być odważny, nieustraszony i otwarcie przeciwstawiać się tyrańskiej władzy, co widać w scenie przed balem u Nowosilcowa. Ujawnia się przy tym jego zdolność przewidywania przyszłości.Jego odwaga, przenikliwość i stanowczość sprawia że Nowosilcow pozwala mu na widzenie z Rollinsone, i puszcza wolno. W ostatniej scenie I aktu Ksiądz Piotr udziela Konradowi ostatnich wskazówek co do jego przyszłej roli, a co najważniejsze, przepowiada mu wolność.
Młodzież uwięziona przez carską policję (Jakub - Jakub Jagiełło, Adolf - Adolf Januszkiewicz, Żegota - Ignacy Domejku, Tomasz - Tomasz Zan, Frliks Kólakowski, Jan Sobolewski) - Mickiewicz podkreśla ich niweinność, a czasem nieświadomość powodu aresztowania (np. Żegota twierdz, że tylko słyszał o jakimś w Wilnie śledztwie
i nie ma z tym nic wspólnego). Więźniowie sa jednak świadomi, jakie wyroki zapadną, wiedza też, że sledztow odbywa się za ich plecami, tajnie i nie ma możliwości obrony. Sa to ludzie odważni, szlachetni, gotowi oddać życie zao jczyznę, ale także oszczędzić niepotrzebnych ofiar. Cierpinia więźniów ilustrują losi Cichowskiego i Rollinsona, a także Janczewskiego i Wasilewskiego ( o których opowiada Jan Sobolewski). W tej opowieści istotne jest zwłaszcza porównanie męki więzionych i wywozonych na Syberię ofiar do ofiary Chrystusa, przez co los i sylwetki bohaterów zostają uwznioślone i uświęcone.
Pan Tadeusz powstał w czasie pobytu Adama Mickiewicza w Paryżu, w okresie, kiedy poeta przeglądał się z niepokojem sporom, jakie dzaliły polską emigrację polistopadową. Utwór maił się stać dla Mickiewicza sposobem na zapomnienie o kłutniach i bezustannych oskarżeniach, jakimi obrzucali się emigranci. Pisanie Pana Tadeusza było również dla poety pewnego ridzaji powrotem do kraju lat dziecinnych, do ojczyzny
Pan Tadeusz w Paryżu w latach 1832-1834, wydany w rokku 1834
Utwór nie został odebrany od razu jako wielkie dzieło. Czytelnicy i krytycy odnieśli się do Pana Tadeusza z dużą nieufnością, nie zrozumieni wielkości dzieła. Nakład nie rozchodził się dobrze, wiele egzemplarzy zostało w magazynach i było sprzedawanych jako jedna z części wydania zbiorowego dzieł Mickiewicza
Tłem historycznym jest kampania napoleońska (marsz wojsk Napoleona na Moskwę), bardzo wyraźny jest kult Bonapartego, z którym Polacy na poczętk XIX wieku wiązali ogromne nadzieje na odzyskanie niepodległości.
W Panu Tadeuszu wyróżnić można trzy zasadnicze wątki, które wyraźnie splatają się ze sobą, uzupełniają się i przenikają nawzajem.
Pierwszym wątkiem jest wątek miłosny; obejmuje budzenie sie i rozkwit uczucia między Tadeuszem i Zosią
Drugim wątkiem jest spór o zamek. Stronami w sporze sa Sędzia i Hrabia.
Trzeci wątek obejmuje działalność księdza Robaka, który jest emisariuszem przygotowującym grupn pod przyszłe powstanie
Działe Adama mikiewicza to epopeja. Jest to utwór odużych rozmiarów, pisany wierszem (trzynastozgłoskowcem), ukazujący lisy wybranej grupy bohaterów (są nimi zwykli, przeciętni ludzie, przedstawiciele głównie średniej szlachty, choć pojawia się również arystokracja oraz drobna szlachta zaściankowa) na tle waznych, przełomowych dla calego narodu wydarzeń. Narrator jest wszechobecny, wszechwiedzący i obiektywny. Pojawają się liczne opisy, zarówno statyczne jak i dynamiczne, mające na celu opóźnienie,czli retardacje rozwoju wydarzeń i wzmożenie ciekawości czytelnika.
Tadeusz - dwudziestoletni chłopak, który przybywa do Soplicowa z Wilna, gdzie się kształcił, jrst bratankiem Sędziego, synem Jacka Soplicy. Dopiero wchodzi w doroslość i świat ma przed nim jeszcze wiele tajemnic. Jedną z nich są kobiety. Tadeusz zupełnie ich nie zna, właśnie dlatego z taką łatwością daje sie uwodzić podstarzałej Telimenie, która jest dla niego zjawiskowo piękna i powabne. Zosia jest jego pierwszą miłością. Jest wierny, ucziwy, został wychowany w tradycji patriotycznej. Zachowuje polskie obyczaje i staa się sprostać zasadom grzeczności i dobremu wychowaniu, o których tyle mówi Sędzia. Walka w wojsku napoleońskim sprawia że Tadeusz dojrzewa, staje się świadomym swych obowiązków wobec ojczyzny patriotą. Oznaką tego jest uwłaszczenie chłopów, którego dokonuje, występując w roli dobrego ojca, troszczącego sie o los włościan. Wraz z Zosią Tadeusz tworzy wzocową polsk parę nowych czasów.
Zosia - wychowanka Teliment, córka Ewy Horeszkówny. Młoda dziewczyna we wszystkim słuchająca swej opiekunki, która imponuje jej obyciem towarzyskim. Bez Telimeny Zosia (mimo że spędziła pewien czas w Petersburgi i w Wilnie) czuje się bardzo niepewnie - o ile uzasadnione jest jej zawstydzenie wobec niespodziewanych odiwedzin Tadeusza w jej pokoju, o tyle jej ucieczka przed Hrabią dowodi przesadnej płochliwości. Dopiero w trakcie akcji poematu w Zosi budi się kobieta. W narzeczoej z ks. XII - prawdziwej Litewce, zachowującej się z godnością, będącej partnerką Tadeusza i już czującej się gospodynią - trudno rozpoznać młodziutką, piękną dzikuskę
z księki I. Zosia jest przedstawiona jako ulotne, niemal metafizyczne zjawisko: kiedy Tadeusz widzi ja po raz pierwszu, wygląda jak w aureoli, podczas zaręczyn, w zielonej sukni i wieńcu kwiatów rządzi tańsem, jak anioł nocnych gwaiazd obrotem
. Doskonale sie czuje w swojej roli, z pewnościa będzie szczęśliwą żoną Tadeusza.
Jacek Soplica - ostanie ogniwo w łańcuchu przemian Mickiewiczowskiego bohatera. Brat Sędziego, ojciec Tadeusza i jego opiekun, który z daleka śledzi los syna i Zosi, córki jego ukochanej Ewy. W młodości przeżył głęboki zawód miłosny, który był powodem jego moralnego upadku - unieszczęsliwił matkę Tadeusza, której nie kochał, zabił Stolnika i z tego powodu został ogłoszony zdrajcą. To wywołało u Jacka wewnętrzną przemianę. Dawniej pyszny i butny teraz stał się pokorny, przyjłą nazwisko Robak i w mnisim przebraniu podjął sie służby dla kraju. Walczył, był więziony, zsyłany, skazywany na ciężkie roboty. Mimo to z uporem realizował swój model patriotyzmu. Jests skromny, cichy, konsekwentny, uparty. Cieszy się wśród slachty ogromnym autoytetem. W roli emisariusza przygotowuje powstanie na Litwie. Jacek to juz nie indywiduwlista, jest częścią wielkiej społeczności patriotów, którzy wspólnymi siłami pragną wyzwolić ojczyznę. Udaje mu sie opiekować Tadeuszem i śledzić los Zosi. Chce, żeby stworzyli szczęśliwa parę. Jako jedyny sposób Mickiewiczowskich bohaterów odnosi sukces. Gerwazy przebacza mu zabójstwo Stolnika, zostaje pośmiertnie zrehabilitowany, wszyscy poznaja jego prawdziwe nazwisko, pozosteje w pamięci jako narodowy bohater. Właśnie to pozwala uznać Jacka Soplicę za bohatera nowego typu - reprezentowanego dla losu wielu patriotów Polski porozbiorowej.
Sędzia Soplica - gospodarz Soplicowa, brat Jacka, gorący patriota, zachowuje w swojej posiadłości staropolskie obyczaje i tradycje. Opiekuje się Tadeuszem, ale respektuje wolę Jacka co do losu syna. Obdywa z bohaterem tajemnicze, poufen rozmowy. Noci się po staropolsku (kontuszm oas słucki), gospodarskim okiem dogląda wszytskich prac. Jest niezmiernie gościnny, przyjmuje nawet Hrabiego, z którym procesuje się o stary zamek.
Telimena - niemłoda, ale jeszcze piekna opiekunka Zosi, mieszkanka Petersburga, opowiada o swoich towarzyskich osiągnięciach, których dowody chowa rzekomow w biórku
, szuka męża, jest bezkrytyczna, skoro uwodzi Tadeusza, potem wiąże matrymonialne nadzieje z Hrabią, wreszcie zostaje żoną Rejenta.
Gerwazy i Protazy - pierwszy jest starym sługą Horeszków (słuzył jeszcze Stolinowi), drugi to sługa Sopliców. Obaj są wierni i oddani swoim panom, kultywują pamięć oby szlacheckich rodów. Pałają wzajemną nienawiścią, w końcu w XI księdze godzą się, co widać we wzruszającej scenie, kiedy trącąc się szklankami z miodem wzajemnie sobie przytakują Tak, tak, mój Protazeńki.../ Tak, tak mój Gerwaneńku
.
Jankiel - Żyd, dzierżawca dwóch karczm, człowiek ogólnie lubiany i poważny wśród okolicznej szlachty, wielki patriota. Jankiel to wielki artysta, znany wze swych muzycznych talentów, ktorych dowodem jest jego wspaniały koncert na cymbałach. Jego ulubienicą jest Zosia i właśnie dla niej zgadza się zagrać na ceremoni zaręczyn.
Wojski Hreczecha, Rejent, Asesor - typowi staroposcy szlachcice, przyjaciele Sędziego
szlachta dobrzyńska - mieszkańcy zaścianka Dobrzyn. Zubożała szlachta, zmuszona do pracy na roli, ale zachowująca godność szlachecką. Ludzie porywczy, odważni, większość z żołnierską przeszłością. Ich przywódcą jest Maciej Dobrzyński (Maciek nad Maćkami)- starzec mający 72 lata - energiczny, mądry, cieszy cię wielkim autorytetem, poważny, wielki wróg Rosjan. Inny przedstwiciele tej szlachty to: Bartek, Maciek Chrzcielm Bartek Brzytewka, Maciej Konewka.
Kordian został napisany w roku 1833 w czasie pobytu poety w Genewie, w pensjonacie pani Pattey. Dramat ukazał sie drukiem w roku 1834